Kivi Yetiştiriciliği: Kapsamlı İklim, Toprak ve Budama Rehberi

Kivi Yetiştiriciliğine Giriş: Değerli Bir Asma Bitkisi

Kivi yetiştiriciliği (Actinidia deliciosa), C vitamini bakımından zengin meyveleri ve yüksek pazar değeri nedeniyle son yıllarda Türkiye’de de popülerliği artan, ekonomik getirisi yüksek bir tarım koludur. Asma formunda (sarılıcı) gelişen bu bitki, çok özel iklim ve toprak isteklerine sahip olup, yüksek başlangıç yatırım maliyeti (özellikle destek sistemleri) gerektirir. Ancak doğru teknikler uygulandığında, dekar başına verimi en yüksek meyve türlerinden biridir. Bu rehber, kârlı bir Kivi yetiştiriciliği bahçesi kurmak isteyen üreticiler için gereken temel agronomik bilgileri adım adım sunmaktadır.

Kivi Yetiştiriciliği İçin Temel Şartlar

Kivi yetiştiriciliği için en kritik faktör, lokasyon seçimidir. Bitki, hem dona hem de rüzgara karşı aşırı hassastır. Yanlış bir arazi seçimi, tüm yatırımı riske atabilir.

İklim İsteği: Don ve Rüzgar Hassasiyeti

Kivi, ılıman ve yağışlı iklimleri sever. Yıllık yağışın 800 mm’nin üzerinde ve düzenli dağıldığı bölgeler idealdir. Ancak en büyük tehlike, ilkbahar geç donlarıdır. Kivi çok erken uyanır (Mart sonu – Nisan başı) ve bu dönemde -1°C’ye bile düşen sıcaklıklar, o yılın tüm sürgünlerini ve meyve gözlerini yakabilir. Ayrıca, bitkinin yaprakları ve sürgünleri rüzgarda kolayca kırılır. Bu nedenle bahçe, mutlaka hakim rüzgarlara karşı (genellikle rüzgar kıran bitkilerle) korunmalıdır.

Toprak Analizi ve Hazırlığı

Kivi, derin, süzek (drenajı mükemmel) ve organik maddece zengin toprakları tercih eder. Kök sistemi saçak yapıdadır ve toprağın üst 40-50 cm’lik kısmında yoğunlaşır. Kökleri oksijensizliğe ve suya karşı çok hassastır.

• Drenaj: Kivi bahçesinde su birikmesi veya taban suyu yüksekliği kabul edilemez. Kök çürüklüğü (Phytophthora) en büyük düşmanıdır.
• pH Değeri: İdeal toprak pH’ı 5.5 ile 6.5 arası (hafif asidik) olmalıdır. Yüksek kireçli (yüksek pH) topraklar, demir ve çinko alımını engelleyerek kloroza (sararma) neden olur.
• Organik Madde: Toprağın su tutma kapasitesini ve havalanmasını artırmak için bol miktarda yanmış çiftlik gübresi veya kompost uygulanmalıdır.

Kivi, drenaj konusunda hassas bir bitkidir; tıpkı Çarkıfelek Yetiştiriciliği gibi, kivi de taban suyuna veya su göllenmesine tolerans göstermez.

Bahçe Tesisi: Destek Sistemleri ve Fidan Seçimi

Kivi yetiştiriciliği yapanların bilmesi gereken en önemli konu, bu bitkinin “iki evcikli” (dioik) olmasıdır. Yani meyve almak için dişi ve erkek bitkilere ihtiyaç vardır.

En Önemli Konu: Dişi ve Erkek Fidan Seçimi

Kivi bahçesinde sadece meyveyi veren dişi fidanlar (örn: Hayward) dikmek yeterli değildir. Bu dişi çiçeklerin döllenmesi için tozlayıcı erkek fidanlara (örn: Tomuri veya Matua) ihtiyaç vardır. Bu iki fidanın çiçeklenme dönemleri birbiriyle örtüşmelidir.

• Oran: Genellikle 8 dişi fidana 1 erkek fidan olacak şekilde bir dikim planı yapılır. Erkek fidanlar, rüzgar ve arı hareketlerine göre bahçeye homojen dağıtılmalıdır.
• Hayward: Dünyada en çok yetiştirilen, depolamaya dayanıklı, standart dişi kivi çeşididir.

Destek Sistemleri (T-Bar veya Pergola)

Kivi, asma formunda büyür ve güçlü sürgünlerini taşıyacak sağlam bir destek sistemine (telli terbiye) ihtiyaç duyar. Bu, başlangıç maliyetinin en büyük kalemidir. En yaygın sistemler T-Bar (veya T-Sistem) ve Pergola’dır (Çardak). T-Bar sistemi, budama ve hasadı kolaylaştırdığı için ticari bahçelerde daha çok tercih edilir.

Kivi Bahçesi Bakım Operasyonları

Kivi, bakımı en yoğun ve en çok teknik bilgi gerektiren bitkilerden biridir. Özellikle sulama ve budama affetmez.

Sulama Yönetimi

Kivinin yaprak yüzeyi çok geniştir ve su tüketimi (transpirasyon) muazzamdır. Kök sistemi yüzeye yakın olduğu için toprağın üst katmanı asla kurumamalıdır. Özellikle sıcak yaz aylarında (Haziran-Ağustos), bitki susuz kalırsa meyveler küçük kalır ve yaprak kenarlarında yanmalar başlar. Damla sulama veya mini-sprink sistemleri zorunludur.

Budama: Kivi Yetiştiriciliğinin Kilit Noktası

Kivi yetiştiriciliği başarısında en belirleyici faktör budamadır. Kivi, bir önceki yıl oluşan sürgünler üzerinden meyve verir. Budama yapılmazsa bahçe kısa sürede “ormana” döner, meyve kalitesi düşer ve hastalıklar artar.

• Kış Budaması (Temel Budama): Bitki uykudayken (Ocak-Şubat) yapılır. Bu budamada, o yıl meyve vermiş olan yaşlı dallar dipten çıkarılır ve onların yerine bırakılan genç (bu yılın) sürgünleri bırakılır.
• Yaz Budaması (Yeşil Budama): Büyüme döneminde (Mayıs-Ağustos) birkaç kez yapılır. Aşırı büyüyen obur sürgünleri, fazla yaprakları ve meyveyi gölgeleyen dalları keserek güneşlenmeyi ve hava akımını artırmak amaçlanır.

Bu düzeyde teknik budama bilgisi, Ceviz Yetiştiriciliği gibi ağaç formlu bitkilerin budamasından daha karmaşık ve hayatidir.

Hasat ve Depolama

Kivi, klimakterik bir meyvedir; yani sertken (olgunlaşmamış) hasat edilir ve depolama sırasında olgunlaşmaya devam eder. Hasat zamanı (genellikle Ekim sonu – Kasım başı) refraktometre ile meyvedeki “Suda Çözünen Kuru Madde Oranı” (%Brix) ölçülerek belirlenir. Bu oran %6.5’in üzerine çıktığında hasat başlar. Erken hasat edilen kiviler asla tatlanmaz, geç hasat edilenler ise depoda hızla bozulur.